Temel İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin öncelikli amacı çalışanları korumak ve işyerinde işletme güvenliğini temin etmektir. Temel İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri Amacı Nedir sorusuna sağlıklı bir cevap verebilmek için Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından 2015 yılı için yayımlanan iş kazaları ve meslek hastalıkları istatistiklerinin incelenmesi önemlidir. Buna göre Türkiye’de 2015 yılında 87 bin civarında iş kazası veya meslek hastalığı tespit edilmiştir. Bu büyüklükte bir sayının meselenin ciddiyeti hususunda başka söze gerek bırakmadığı açıktır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından yapılan araştırmalar neticesinde, işyerindeki kazaların %78 inin çalışanların emniyetsiz davranışlarından kaynaklandığı, %98 inin ise netice olarak insandan kaynaklandığı ortaya konmuştur. Bu bakımdan temel iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin öncelikli amacının, meydana gelme riski bulunan iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önüne geçebilmek olduğu söylenebilir.
Günümüzde teknolojinin baş döndürücü gelişimine rağmen, halen iş hayatının temel unsuru insandır. Otomasyon sistemlerinin en gelişmiş olduğu haller de bile, makinelerin insanlar tarafından denetlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Hemen her makine ise bir şekilde insanlar tarafından bakım yapılmasına ihtiyaç duyar. Bu açıdan insanlar tam otomatik sistemlerde bile işin olmazsa olmaz unsurudur. Fakat insanlar makineler gibi değildir. Tamir edilemezler, çoğu kaza neticesinde geriye dönülemez sonuçlar meydana gelebilir. Bu sebeple asıl unsur olan insanın, İş kazalarının meydana gelmesinde genel olarak ortaya konmuş riskler hususunda eğitilmesi, iş sağlığı ve güvenliği hususunda bilinçlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. Temel iş sağlığı ve güvenliği eğitimini alan bir çalışan ile almayan bir çalışan arasında, tehlikeye açık olmak ya da olmamak gibi bir fark bulunmaktadır diyebiliriz. Temel iş sağlığı ve güvenliği eğitimi alan bir çalışan, mevcut riskler hususunda bilinçli olduğundan, meydana gelebilecek her türlü olumsuzluk riskini azaltmış olmasının yanında, aynı zamanda bu olumsuzlukların meydana gelmesi halinde de hazırlıklı bir görünüm arz edecektir. Temel iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin amaçları; iş kazaları riskini azaltmak, çalışanların meslek hastalıklarından daha az etkilenmesini sağlamak, geri dönülemez hataların meydana gelmesini engellemek, çalışanları bu konuda bilinçlendirmektir. Meydana gelen her türlü iş kazası veya meslek hastalığı, aynı zamanda ekonomik bir kayıptır. Her ne kadar Temel iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin amacının bu olmadığını düşünsek de, netice de bu eğitimin aynı zamanda ekonomik bir kaybın da önüne geçtiği söylenebilir.
Yasal mevzuat açıklaması, eğitimin önemi, eğitim süresi
Temel iş sağlığı ve güvenliği hakkındaki mevzuatın temelini, 20.06.2012 tarih ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu oluşturmaktadır. Bu mevzuata bağlı olarak onlarca yönetmelik ve tebliğ yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Önem arz eden başlıca yönetmelikler; Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkındaki Yönetmelik, İş Güvenliği Uzmanlarının Görev Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik, İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği, Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi Yönetmeliğidir. Bunun yanında pek çok ILO sözleşmesi imzalanarak kabul edilmiştir.
Daha önce de belirtildiği gibi iş kazalarının ve meslek hastalıklarının büyük bir bölümü insan kaynaklıdır. Bu bakımdan insanların bu mevzuda eğitimi, can kaybını ve her türlü zararı azaltacağından önemi kıyas kabul edemez.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun “Çalışanların Eğitimi” başlıklı 17. maddesinde; “Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenir, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanır.” denilmektedir. Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkındaki Yönetmeliğinin “Eğitim Süreleri ve Konuları” isimli 11. Maddesinde “Çalışanlara verilecek eğitimler, çalışanların işe girişlerinde ve işin devamı süresince belirlenen periyotlar içinde;
a) Az tehlikeli işyerleri için en az sekiz saat,
b) Tehlikeli işyerleri için en az on iki saat,
c) Çok tehlikeli işyerleri için en az on altı saat
olarak her çalışan için düzenlenir.” denilmektedir.
Eğitim Konuları
1- Genel Konular
- Çalışma mevzuatı ile ilgili bilgiler : 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun çalışanlar, işyeri ve işveren açısından öngördüğü kurallar, 4857 sayılı İş Kanununun işçi ve işveren hakkındaki tanımlamaları, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun ihmal ile ilgili hükümleri, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun ilgili hükümleri hakkında bilgiler verilmektedir.
b) Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları : İş sağlığı ve güvenliği konusunda çalışanların, işverenlerin ve devletin sorumlulukları ortaya konmaktadır. Bu bakımdan çalışanların yasal hak ve sorumlulukları (feshin şartları, acil durumlarda veya hayati tehlike durumlarında çalışanın hakları, çalışanın kendi kusur veya kastından kaynaklanan durumlar,malul sayılma, çalışanların yükümlülükleri)
c) İşyeri temizliği ve düzeni : İşyeri temizliğinin ve düzeninin iş kazalarına olan etkisi, düzensizlik sebebiyle doğrudan ve dolaylı olarak ortaya çıkabilecek durumlar, kaybedilen zaman ele alınır. İşyeri temizliği ve düzeni hakkında dikkat edilmesi gerekenler, düzen ve temizliğin kazandırdıkları, faydaları, ihmali halinde ortaya çıkabilecek zararlar da ele alınır.
d) İş kazası ve meslek hastalığından doğan hukuki sonuçlar : İş kazası ve meslek hastalığının farklı platformlardaki tanımları, ilgili kanun ve yönetmelik hükümleri, çalışanlar açısından müspet veya menfi hukuki sonuçları ele alınmalıdır.
2. Sağlık Konuları
a) Meslek hastalıklarının sebepleri : Meslek hastalığının tanımı, sınıflandırılması, kaynakları, sebepleri, sık karşılaşılan meslek hastalıkları ve sebepleri, alınacak önlemler ele alınmalıdır.
b) Hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması : çalışanlara bu tehlikelere karşı koruyucu önlemlerin anlatılması, öğretilmesi, bu kapsamda çalışanların kullanması gereken araçların tanıtımı, kullanımı ele alınmalıdır.
c) Biyolojik ve psikososyal risk etmenleri : Bu kapsamda insan sağlığına etki eden çevresel etmenler ve psikolojik etmenler (stres, vardiyalı çalışma,ücret vb) ele alınmalıdır.
d) İlkyardım : Eğitimin bu bölümünde temel ilk yardım bilgileri, temel yaşam desteği bilgileri, sık karşılaşılan durumlara karşı pratik müdahale yolları ele alınmalıdır.
3. Teknik Konular
a) Kimyasal, fiziksel ve ergonomik risk etmenleri : Eğitimin bu bölümünde kimyasal, fiziksel ve ergonomik risklerin tanımı, kimyasalların çalışan üzerinde ve çevre üzerinde zararlı etkileri, Fiziksel risk etmenlerinin etkileri, korunma yolları, Ergonomik risk etmenlerinin etkileri, önleyici teknikler ele alınmaktadır.
b) Elle kaldırma ve taşıma : Eğitimin bu bölümünde Elle kaldırma ve taşımanın tanımı, risk faktörleri, güvenli kaldırma ve taşıma adımları, kaldırma ve taşıma teknikleri ele alınmaktadır.
c) Parlama, patlama, yangın ve yangından korunma : Eğitimin bu bölümünde, yanma bilgisi, parlama, patlama şeklindeki yangın türleri, yangın nedenleri ve etkileri, yangın söndürmede kullanılan malzeme ve cihazlar, bu cihazların avantajları ve dezavantajları, uygulamalı yangın söndürme eğitimi, kurtarma bilgisi gibi konular ele alınmaktadır.
d) İş ekipmanlarının güvenli kullanımı : Eğitimin bu bölümünde, iş ekipmanlarının sınıfları, el ekipmanlarının güvenli kullanımı için dikkat edilmesi gerekenler ele alınmaktadır.
e) Ekranlı araçlarla çalışma : Eğitimin bu bölümünde, ekranlı araçlarla çalışılırken dikkat edilmesi gerekenler, çalışma ortamında bulunması gerekenler, sağlığı koruma adına öneriler ele alınmaktadır.
f) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri : Eğitimin bu bölümünde, elektrikli işlerde tehlikeler ve alınması gereken önlemler, elektrikli aletler, pano ve trafoların bakımı, tehlikelere karşı önleyici faaliyetler ele alınmaktadır.
g) İş kazalarının sebepleri ve korunma prensipleri ile tekniklerinin uygulanması : Eğitimin bu bölümünde iş kazasının tanımı, kazaların temel nedenleri, güvensiz hareketler ve güvensiz durumlar, korunma yöntemleri ve yapılması gerekenler ele alınmaktadır.
h) Güvenlik ve sağlık işaretleri : Eğitimin bu bölümünde, işaret levhalarının niteliği, bulunması gereken yerler, işaret levhalarının renk, biçim ve anlatım standartları, yangınla mücadele işaretlerinin nitelikleri ve kullanımı hakkında bilgiler verilmektedir.
ı) Kişisel koruyucu donanım kullanımı : Eğitimin bu bölümünde, kişisel koruyucu ekipmanlar, ekipmanların kullanım amacı, sebepleri, kişisel koruyucu donanım yönetmeliği hükümleri, ilgili kanuni düzenlemelerin hükümleri ele alınmaktadır.
i) İş sağlığı ve güvenliği genel kuralları ve güvenlik kültürü : Eğitimin bu bölümünde, iş sağlığı ve güvenliği nedir? İşçi sağlığı ve güvenliğinin genel prensipleri, İş sağlığı ve güvenliği kültürünün yerleşmesi için gerekenler, taraflara düşen görevler ele alınmaktadır.
j) Tahliye ve kurtarma : Eğitimin bu bölümünde, doğal afetlerde, yangın yerinde, toplumsal olaylarda, iş kazalarında doğru davranış şekli, yapılması gerekenler, göz önünde bulundurulması gerekenler, olası senaryolar ve izlenecek yollar, tahliye ve kurtarma esnasında öncelik sırası ele alınmaktadır.
